Het versterken van de economische positie van vrouwen is een van de meest krachtige strategieën om vrouwen deel te laten nemen aan de economie en gelijke kansen en rechten tussen mannen en vrouwen te bevorderen. McKinsey Global Institute schat dat als vrouwen in elk land een identieke rol konden spelen op de markt als mannen, er maar liefst US $ 12 triljoen aan de wereldeconomie zou worden toegevoegd in 2025. Bovendien blijkt uit onderzoek dat vrouwen bijdragen aan de ontwikkeling van hun families, gemeenschappen, nationale economieën en extra inkomen investeren in hun kinderen en gezinnen, in hun gezondheid en onderwijs.

Slimme ondernemers en financiers weten dat investeren in vrouwen loont. Vrouwen lossen trouwer leningen af. Zij vormen een belangrijke afzetmarkt. Met vrouwen in het management gaan bedrijven beter presteren. En als fabrikanten investeren in vaardigheden, goede werkomstandigheden en leefbare lonen van vrouwelijke werknemers, dan stijgt de productiviteit.

De ‘business case’ wordt tegenwoordig alom erkend door de meeste (internationale) organisaties, financiële instellingen en banken: Vrouwen zijn de motor van ontwikkeling! Investeren in vrouwen is de meest veelbelovende strategie in de strijd tegen ongelijkheid en armoede.

Ambassades en RVO hebben een belangrijke rol bij het uitvoeren van het Nederlandse beleid om ondernemerschap en werkgelegenheid voor vrouwen te stimuleren. Zij zetten zich hier samen met bedrijven, kennis-instellingen en maatschappelijke organisaties voor in. Want investeren in vrouwen is ‘smart economics’.

RVO heeft de ambitie middels verschillende programma’s en regelingen bij te dragen aan economic empowerment van vrouwen (WEE). Doel is enerzijds toegang tot productieve middelen voor vrouwen te vergroten, en anderzijds autonome besluitvorming te versterken, opdat ieder individu de mogelijkheid heeft om eigen keuzes te maken, en deze keuzes kan transformeren in gewenste resultaten.

Onder PSD Apps zijn verschillende instrumenten beschikbaar voor ambassades om lokaal invulling te geven aan de Nederlandse agenda van hulp en handel. Matchmaking, government-to-government (G2G) assistentie, training van managers en ondernemers, onderwijs, handelsmissies vanuit/naar Nederland, kennisuitwisseling tussen kennisinstituten (K2K), en/of kennisuitwisseling middels de organisatie van een conferentie/ workshop/ seminar zijn de voornaamste instrumenten waar ambassades gebruik van kunnen maken.

Ter inspiratie en illustratie worden hieronder een aantal PSD Apps cases uitgelicht waarin de PSD Apps proactief door ambassades zijn ingezet om bij te dragen aan de doelstelling om de positie van vrouwen en vrouwelijk ondernemerschap te versterken. De projecten zijn een interessant voorbeeld van hoe vrouwelijke onderneemsters en werknemers ondersteund kunnen worden, op een heel praktische manier invulling gevend aan het genderbeleid van het Ministerie, dat werkgelegenheid voor vrouwen en vrouwelijk ondernemerschap wil stimuleren.

Het begon met een bezoek van Minister Ploumen aan de Palestijnse gebieden (Westbank) in 2013, waar zij tijdens een bilateraal forum de belofte deed om vrouwelijke onderneemsters uit de Westbank te gaan ondersteunen. Dit was de periode dat PSD Apps net was opgestart. “En dus”, vertelt PSD coach Arie Bijl, “ging ik samen met de Netherlands Representative Office in Ramallah in gesprek met lokale partners om een goede invulling te geven aan de gedane belofte.” En zo geschiedde: in samenwerking met de Business Women Forum of Palestine en de Federation of Chambers of Commerce in Palestine werd een programma ontwikkeld gericht op peer-to-peer uitwisseling en training in business vaardigheden, aansluitend bij de behoeften van de onderneemsters.

In 2014 bezocht een groep onderneemsters (werkzaam in voedselbereiding, handicrafts, mode, juwelen) Nederland voor een studiebezoek van drie dagen. Het doel van het bezoek was om praktische Nederlandse bedrijfskennis over te dragen aan de onderneemsters, als ook technische en economische informatie te delen over de sectoren waarin zij werken. Een tweede doel was de creatie van een langdurige zakelijke samenwerking tussen Nederlandse bedrijven en de Palestijnse onderneemsters.

Een jaar later werd, als onderdeel van het Bila Forum NL-PG, een speciaal programma voor vrouwelijke onderneemsters uit de regio georganiseerd. Deze groep ontving een training over productmanagement, marktonderzoek, verpakking en marketing. Matchmaking vond plaats bij het forum, waar samenwerking centraal stond tussen overheden, gemeentes, universiteiten en bedrijfsleven uit Nederland en de Palestijnse gebieden. Tevens maakten de vrouwen kennis met Nederlandse bedrijven in peer-to-peer learning dagen.

Uit de evaluatie van de twee missies blijkt dat de deelnemende vrouwen zeer tevreden terugkeken op de missie en zich bijzonder geïnspireerd voelden. Belangrijk ook dat een programma praktijk gericht is en focust op specifieke onderwerpen en sectoren. Een Nederlandse ambassade kan voor verdieping van kennis ook denken aan Tailor made trainingen via Nuffic of een deskundigheid ter plaatse aanbieden via PUM.

Het concept van de missies wordt nu ook opgepakt in Libanon, waar de ambassade heeft aangegeven dat vrouwelijk onderneemsters op zoek zijn naar een grotere afzetmarkt. Bijl denkt dat het concept zeker in meerder landen toepasbaar is, zoals inmiddels ook de ervaring uit de Balkan, Zimbabwe en Uganda laat zien.

De belangrijkste les die PSD Coach Bijl graag meegeeft: “Neem vrouwen serieus. Vraag hen waar ze ondersteuning bij kunnen gebruiken. Ze weten dat zelf als geen ander. Het is niet de rol van een ambassade, noch RVO om dat voor hen te bepalen. Praat met hen en luister. Dan ontstaan er waardevolle samenwerkingen!”

Een van de doelstellingen van private sector ontwikkeling, ook in fragiele staten, is het creëren van werkgelegenheid, voor mannen en voor vrouwen. “In een instabiel en onveilig land als Afghanistan is dit een enorme uitdaging,” zo vertelt Martijn Moonen, programma-adviseur bij RVO.

Dit bleek ook de conclusie van verschillende door PSI ondersteunde Nederlandse bedrijven die in Afghanistan ondernemen. De positie van vrouwen in Afghanistan is in de afgelopen vier jaar verslechterd, onder andere als gevolg van de opmars van de Taliban en andere oppositiegroepen. Afgelopen jaar werd duidelijk dat het verschillende bedrijven niet lukte om vrouwen binnen hun bedrijven in dienst te nemen. Een Nederlands-Afghaanse Joint Venture voor de verwerking van rauwe melk, wilde graag met vrouwen werken in de administratie en boekhouding. Ze ontmoetten hierbij echter veel tegenstand van de mannen in de families van de vrouwen. Apart georganiseerd vervoer voor mannen en vrouwen naar de fabriek bleek onvoldoende, onder andere omdat mannen niet het risico willen nemen dat de vrouwen in de fabriek moeten overnachten als de wegen weer eens geblokkeerd zijn. Een ander bedrijf is gericht op een kunstmatige inseminatie service voor vee in Mazar-e-Sharif. Doel van het bedrijf was ten minste 75 vrouwelijke inseminatoren op te leiden, die zouden kunnen werken op freelance basis. Dit bleek, ondanks het feit dat in de Afghaanse cultuur vrouwen de verzorgers van vee zijn, in de praktijk echter op problemen te stuiten.

Dit onderzoek heeft de ondernemers, de ambassade en RVO een beter begrip gegeven gegeven van de sterk verslechterde positie van de vrouw in de economie sinds 2013. De oorzaak blijkt een complexe mix van economie, politiek, cultuur en veiligheid te zijn. Het doet ook belangrijke aanbevelingen hoe hier mee om te gaan en toch te blijven streven naar “inclusieve werkgelegenheid”. Beginnend bij de rekrutering, die meestal binnen de eigen groep gebeurt, maar buiten de eigen groep alleen op mannen gericht is, tot en met het creëren van veilige werkomstandigheden. Dit geeft goede handvatten voor de nieuwe PSD plannen van de ambassade. Het geeft een diepgaand begrip van de twee specifieke business cases en doet een aantal aanbevelingen voor kleine en middelgrote ondernemingen en financiële instellingen (zoals RVO) om de waargenomen obstakels voor vrouwen voor economische empowerment aan te pakken. Zo leert het o.a. hoe belangrijk het is om bij een project religieus leiders, lokale frontrunners, of maharams (mannelijke familieleden die vrouwen kunnen vergezellen naar de plaats van het werk) te betrekken. En met hen te bespreken hoe een aanpak het beste aansluit bij de lokale, religieuze praktijken en culturele normen. De expert beveelt aan om in te zetten op toegang tot kapitaal voor vrouwen (spaarsystemen, een eigen bankrekening), flexibele werktijden, aan te sluiten bij bestaande systemen (en bijvoorbeeld met getrouwde koppels of weduwen te werken) en gescheiden faciliteiten op de werkplaats te hebben (lunchruimte, toiletten, transport, etc.). Ook raadt zij de ondernemers aan samen te werken met de lokale gemeenschappen en andere relevante stakeholders. En om case studies te documenteren ten behoeve van lobby en advocacy.

Het ondersteunen van vrouwen in business development, temeer in fragiele contexten, vereist vaak een uiterst gevoelige, strategische en lange termijn aanpak en goed inzicht in de belemmeringen voor bedrijven om werkgelegenheid voor vrouwen te creëren. Hierin ligt een kansrijke rol voor de ambassades. In overleg met de ambassade in Kabul, contracteerde Moonen middels PSD App een expert op het terrein van ondernemerschap, gender en Afghanistan om dit inzicht te krijgen op de obstakels binnen de Afghaanse context en te weten wat voor mogelijke stappen er wel of niet te zetten zijn.

Nu de ondernemingen meer zicht hebben op deze oorzaken, is het de vraag welke stappen zij daadwerkelijk kunnen nemen. Sommige ondernemers zijn er in geslaagd om mannen te overtuigen dat hun vrouwelijke familieleden veilig en gerespecteerd in gesegregeerde gebieden van het bedrijf werken. “Maar”, zegt Moonen, “het blijft ontzettend complex en spannend!” Voor ambassades en RVO telt vraaggestuurd te blijven werken, en op een creatieve, ondernemende manier gebruik te maken van de mogelijkheden die we hebben, bijvoorbeeld via PSD Apps. Alleen dan kunnen we de genderambities van de Nederlandse regering en de bedrijven in de praktijk goed verder brengen“.

Het algemene ondernemingsklimaat in de Balkan is voor de ontwikkeling van vrouwelijk ondernemerschap niet ondersteunend. De diepgewortelde sociale en economische ongelijkheid tussen mannen en vrouwen (in Albanië en Kosovo versterkt door religieuze invloeden) liggen hieraan ten grondslag. In 2015 ging daarom op initiatief van de Nederlandse ambassades in Skopje, Tirana en Prishtina, een project voor vrouwelijk ondernemers in de Balkan van start met als doel de groei van bestaande ondernemersactiviteiten van vrouwen uit Macedonië, Albanië en Kosovo te ondersteunen. Het omvatte een training en handelsmissie naar Nederland om “bij te dragen aan het vermogen van vrouwelijke ondernemers in de Balkan om hun bedrijven effectief en efficiënt te ontwikkelen en te managen.”

In samenwerking tussen de Nederlandse ambassades, lokale partners, uitvoerders in Nederland en RVO kwam een programma voor een groep onderneemsters uit de Balkan tot stand. De selectie van de deelnemende bedrijven uit verschillende sectoren werd lokaal gedaan door de ambassade en een lokale vrouwenorganisatie.

In de periode van november 2015 tot mei 2016 ontving een groep van 19 onderneemsters intensieve capaciteitsopbouw over bedrijfsinnovatie, op basis van hun talenten en vaardigheden en die van hun medewerkers.

De handelsmissie naar Nederland gaf de vrouwen inzicht in nieuwe technologieën, producten en markten, de mogelijkheden voor deelname aan (inter)nationale programma’s om ondernemerschap te versterken. Er was gelegenheid om zakelijke contacten uit te breiden. Nederlandse ondernemers werden betrokken bij deze handelsmissie door middel van matchmaking en workshops. Enkele dagen vol inspiratie voor verdere ontwikkeling van de bedrijven van de vrouwen.

“De onderneemsters hebben vertrouwen opgedaan in hun talent en richting kunnen geven aan de toekomstige ontwikkeling van hun bedrijven,” vertelt PSD Coach Brigitta Groenland. De impact hiervan op je persoonlijk en bedrijfs-functioneren werd met verrassing ontvangen. “I feel more relaxed, but not because I am not busy, on the contrary! But because things seem to run more easily!”, zei een van de deelneemsters. Ook de participatieve en dynamische werkvormen tijdens de training vonden de vrouwen heel inspirerend.

Het kunnen uitbreiden van je netwerk, het kennis maken met Nederlandse bedrijven en ook het leggen van nieuwe zakelijke relaties werden zeer interessant bevonden. Evenals het leren over trends als crowdfunding en privaat sociaal investeren. Het is nog te vroeg om aan te kunnen geven of het project heeft bijgedragen aan meer zakelijke contacten tussen de Balkan en Nederland en aan werkgelegenheidscreatie in de Balkan. Een aantal bedrijven heeft al wel aangegeven zeer waarschijnlijk uit te gaan breiden. Over drie tot vier jaar kunnen de gerealiseerde voordelen waarschijnlijk nog beter in kaart worden gebracht.

“In Albanië is een inspirerend enthousiasme ontstaan en er worden nieuwe plannen gesmeed!”, vertelt de PSD coach. Onder coördinatie van de Albanese organisatie Gender Alliance for Development Center, gaven de deelnemers zelf een eigen vervolg aan het project middels een tweedaagse training voor meer dan 50 deelneemsters uit verschillende delen van Albanië (financieel adviseurs, onderneemsters uit het toerisme, schoonheidssalons, geiten- en kalkoenboerderij). Ook werd het startsein afgegeven voor de lancering van het Network of Albanian Women Entrepreneurs. De Albanese pers en autoriteiten zorgden ervoor dat er veel aandacht werd besteed aan dit initiatief. De bemoedigende speeches van o.a. de minister van vrouwen en ontwikkeling, de adviseur van de minister van economische zaken en de Nederlandse ambassadeur droegen hier aan bij.

“Er is een soort vibe ontstaan, wat heel aanstekelijk werkt,” vertelt Groenland. Als ambassade kun je met behulp van PSD Apps een waardevolle bijdrage leveren aan women economic empowerment!

“Ondernemen vanuit je talent, is ondernemen vanuit je hart”

De afgelopen jaren laat Zimbabwe een toenemende participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt zien en een groeiend aantal vrouwen dat een onderneming start. “Dat is bemoedigend in een context waarin vrouwelijke ondernemers nog tal van barrières moeten overbruggen om als ondernemer te kunnen starten of hun bedrijf te laten groeien”, zegt Frank Buizer, PSD coach voor Zimbabwe en Uganda. Vanuit de ambassade in Harare kwam de vraag om vrouwelijke ondernemers te ondersteunen en bij te dragen aan het creëren van kansen zodat deze ondernemers meer kunnen gaan bijdragen aan de ontwikkeling en het herstel van de Zimbabwaanse economie. Met PSD APPS wilde de ambassade hier graag een mogelijkheid creëren.

De ambassade zag dat het stimuleren van vrouwelijk ondernemerschap de laatste jaren op de agenda staat in Zimbabwe. Daar komt bij dat het Nederlandse bedrijfsleven recentelijk interesse toont in het zaken doen in Zimbabwe. “Genoeg redenen om met elkaar te verkennen of het programma voor vrouwelijke ondernemers dat de ambassade in Uganda reeds had uitgevoerd, ook in Zimbabwe mogelijk kon worden gemaakt met inzet van PSD Apps. Een mooi project ging van start.

In samenwerking met de lokale partner Zimtrade, organiseerde de ambassade de promotie, rekrutering, en screening van vrouwen.Zij brachten de ondernemersbehoeften in kaart van 21 geselecteerde onderneemsters uit de agribusiness, de horticultuur, de creatieve industrie/mode/ ontwerp en verscheidene dienstverlenende activiteiten. Prioritaire bleken capaciteitsopbouw door middel van meer toegang tot informatie, opleiding en persoonlijke ontwikkeling en de ondersteuning van een gelijkgestemd netwerk van vrouwen. Vooral de persoonlijke ontwikkeling door middel van netwerken, peer coaching en mentorschap bleek relevant. Nederlandse uitvoerende organisaties speelden een belangrijke rol in de training en organisatie van een handelsmissie.

Het trainingsproject werd uitgevoerd in de periode november 2015 - juni 2016. De eerste training was gericht op talentontwikkeling en persoonlijke ontwikkelingsdoelstellingen. Ook werden ambitieuze doelstellingen vastgelegd ten aanzien van business innovatie. Er was een marktplaats waar lokale organisaties zich presenteerden om nader kennis te kunnen maken met de deelnemende vrouwen. De impact van het werken op basis van je persoonlijke talenten bleek een eye-opener.

De handelsmissie naar Nederland was een mooie kans voor de onderneemsters die allen willen uitbreiden en investeringen willen doen in nieuwe productieprocessen en producten. Meer dan 75 onderneemsters, ondernemers en professionals uit Zimbabwe en Nederland legden waardevolle links voor de ontwikkeling van hun bedrijven. In contact met Nederlandse bedrijven en experts deden de vrouwen in workshops kennis op over nieuwe technologieën, producten en markten, strategie, kwaliteitsmanagement, social media, pitchen, werk-prive balans, impact investments, toegang tot financiering, en circulaire ondernemerschap in ketensamenwerking.

De onderneemsters, die allemaal met enorm veel inzet hadden gewerkt aan de realisatie van hun bedrijfs-innovatie projecten, presenteerden hun resultaten tijdens de vervolgtraining in Harare, die werd afgesloten met motiverende woorden van onder andere de Nederlandse ambassadeur.

De evaluaties van de vrouwen waren heel positief,” vertelt de PSD Coach. “De bedrijfsbezoeken en het leggen van nieuwe zakelijke relaties waren zeer waardevol voor de deelnemers. Voor Nederlandse bedrijven uit de TopSectoren was de missie een kans om in contact te komen met talentvolle vrouwelijke ondernemers uit Zimbabwe. Over zo’n twee jaar weten we ook hoeveel business relaties er uit deze missie zijn ontstaan, en hoeveel bedrijven gebruik zullen maken van de Nederlandse financieringsinstrumenten en fondsen die beschikbaar zijn om private sector ontwikkelen te stimuleren.“ Tijdens het traject is de lokale werkgelegenheid toegenomen, onder andere doordat twee deelnemende bedrijven konden uitbreiden met in totaal 8500 nieuwe suppliers. “Dit was boven onze verwachtingen,” moet Buizer bekennen.